1883-1855 của tác giả DICK DE LONLAY
Người viết có quen một người Việt mang quốc tịch Pháp và sống ở Pháp. Anh nay là một đại trí thức nhưng đồng thời cũng là một trung thương gia vì anh ta thích mỗi lần về đều mang theo nhiều thứ để trao đổi với các thân hữu, nhằm kiếm lời để trả vé tàu…bay. Lần này anh mang về một lô sách cổ, và rủ tôi lại xem có gì thích thì anh để lại cho. Được tin, tôi đã vứt bỏ mọi việc để tới gặp sách và anh ta ngay. Ngồi ở salon đợi anh ta mang lô sách ra, lòng tôi hồi hộp hân hoan như sắp diện kiến nhiều mỹ nhân tuyệt sắc. Trong gần 10 cuốn sách, tôi lập tức bị thu hút bởi cuốn “Ở Bắc Kỳ” này vì bìa sách rất đẹp, ba cạnh lại được mạ vàng, và mặc dầu đã 120 tuổi (1889) nhưng hình dáng sách vẫn duyên dáng, tươi tốt, mảnh mai y như một siêu mỹ nhân mà tôi đã có cơ duyên gặp được trên đời hồi mới đây. Tôi đã không do dự 1 phút nào khi bỏ tiền để có đuợc sách ngay. Về đến nhà tôi lại tiếp tục vứt bỏ mọi việc để tận dụng các ưu điểm ĐỘC LẬP TỰ DO HẠNH PHÚC mà thượng đế đã ban tặng cho tôi từ mấy chục năm nay. Tôi đọc ngay và thấy sách khá hay nên xin giới thiệu nó với các bạn. Cuốn “Ở Bắc Kỳ” (AU TONKIN) này dày 600 trang khổ 16x25 phân, bìa cứng gáy mạ vàng, và còn mới khoảng 80%. Dưới tựa đề tác già DE LONLAY có ghi thêm là sách kể lại những giai thoại liên quan tới việc Pháp chiếm Bắc Kỳ, tới bọn Giặc Cờ Đen, tới bọn cướp biển ở Vịnh Hạ Long vv… mà tác giả ghi là “RÉCITS ANECDOTIQUES”. Đặc biệt quý là sách có chứa đựng tới 300 hình vẽ do chính tác giả vẽ. Qua ghi chú này ta có thể biết là tác giả là một họa sĩ, và qua cách viết lách ta có thể thấy là tác giả kể chuyện rất vui, rất hóm hỉnh đồng thời lại rất trong sáng dễ hiểu. Tuy nhiên tìm hiểu về tác giả này thì người viết không tìm được gì vì, người viết xin nhắc lại là hầu như tất cả các tác giả viết về Đông Dương (Indochine) đều bị cấm cửa vào các tự điển văn học. Người viết có đến 3 bộ to đùng mà không tìm ra được 1 tác giả viết về Đông Dương nào kể cả các người danh tiếng như J.Marquet, De Pouvourville, Abel des Michels vv… Việc đầu tiên là người viết xem ngấu xem nghiến ngay 300 hình vẽ minh họa và thấy là chúng thật dễ thương, thật đẹp. Sách được chia thành 21 chương: - Chương I: từ trang 1-18 nói về việc tác giả đi từ Toulou đến Hà Nội. - Chương II: từ trang 19-44 nói về việc đánh chiếm Thuận An - Chương III: từ trang 45-56 dành viết về bọn Giặc Cờ Đen khốn kiếp. - Chương IV: từ trang 57-76 nói về các chuện xảy ra ở Nam Định và Hải Dương mà tác giả viết là Hải-Dzuong. - Chương V: từ trang 77-92 nói về các chuyện xảy ra ở hai chỗ Phu-Hoai va Palan. - Chương VI: từ trang 93-116 nói về các chuyện xảy ra ở Quảng Yên và một chỗ gọi là Batan. - Chương VII: từ trang 117-132 nói về bọn cướp biển ở Vịnh Hạ Long - Từ chương VIII-XVIII: từ trang 133-462 nói về đủ thứ chuyện của bọn quân viễn chinh Pháp đã xảy đến ở các nơi như: Sơn Tây, Bắc Ninh, Bắc Lệ, Fou-Taséou, Lang Kép, Chữ, Tuyên Quang vv… - Chương XIX: từ trang 463-502 nói về các chuyện ở Lạng Sơn. - Chương XX: từ trang 503-529 nói về việc rút quân ở Lạng Sơn. - Chương XXI: từ trang 530-600 nói về các chuện xảy ra ở Formose, Sheipo, và quần đảo Pescadores… Đây là 1 cuốn sách đẹp và có ích lợi cho các nhà nghiên cứu lịch sử, đồng thời nó là một cuốn sách tương đối cổ và đẹp đối với những người yêu sách… VŨ ANH TUẤN (Trích hồi ký 60 năm chơi sách, chương VI) | 
