KHÔNG PHẢI TÔI “CHƠI” MÀ LÀ TÔI MỚI “LÀM ”

Đây là một cuốn sách mới ra lò ngày 6-2-2010, tựa đề của sách là: “Họa sĩ Nguyễn Gia Trí nói về sáng tạo” (Painter Nguyễn Gia Trí’s words on creation). Sách khổ 14cm x 21cm và dày 445 trang (gồm 204 trang tiếng Việt đi đầu và phần sau là 241 trang bằng tiếng Anh theo sau). Tôi nói “làm” đây không phải là làm ra cuốn sách mà là dịch nó sang tiếng Anh. Sách bao gồm một lời nói đầu của LM Thiện Cẩm và sau đó là những lời nói của Cụ Trí liên quan tới hội họa (chủ yếu là sơn mài) và đủ mọi lãnh vực khác trong cuộc sống; và những lời nói, những nhận xét, những quan điểm về hội họa, về cuộc sống, về tâm linh này của Cụ đã được 1 họa sĩ đệ tử, họa sĩ Nguyễn Xuân Việt, ghi chép lại từ ngày 4-6-1975 tới ngày 31-1-1992. Sách có chứa đựng 1 số phụ bản gồm một vài tranh sơn mài của Cụ Trí, một vài bức họa và 1 phác thảo của Cụ vẽ 1 thiếu nữ Pháp, lai thì phải, và 2 bức thủ bút của Cụ.

Cụ Nguyễn Gia Trí là một người mà người viết rất phục tài và quý trọng vì ngoài tài ba xuất chúng về lãnh vực sơn mài, con người và tư cách của Cụ cũng rất là khác thường. Cụ sống một cuộc sống tự do, tự chủ, an nhiên, tự tại và sáng tạo, sáng tạo không ngừng. Người viết sau ngày giải phóng cũng có duyên nợ với Cụ đôi chút vì đã có lúc sở hữu được 1 vài bức sơn mài của Cụ, nhưng rồi lại không giữ được, vì năm 1983, sau khi gặp một gia biến, khiến người viết muốn bỏ đi nước ngoài, nên đã bán chúng đi cho bạn hữu. Người viết cũng đã tiếp xúc với Cụ Trí vài lần tại nhà riêng của Cụ và thấy Cụ sống rất an nhàn và làm việc rất hữu hiệu. Một lần nọ, người viết có tới hỏi thăm Cụ về 1 bức tranh sơn dầu cỡ 35cm x 45cm vẽ cảnh “Bến Hồng Kông” thì được Cụ cho biết là Cụ đã vẽ bức đó trong những ngày lưu vong ở Hồng Kông và rồi cũng đã có lúc bị bắt giam ở Vụ Bản, và đã có lúc bị bọn Pháp bắt mang từ Bắc vào giam ở trong Nam, tóm lại đời Cụ cũng có một thời gian dính líu đôi chút tới “Cô Chị” nhưng sau rồi có lẽ thấy “Cô Em” thơm phức và “Cô Chị” hôi rình nên Cụ đã dứt bỏ luôn không thèm dính líu tới “Cô Chị” hay là Chính trị nữa. Từ đó, Cụ sống gần như ẩn dật, gần như 1 Thiền sư, nhưng Cụ khác họ là thay vì chỉ tụng niệm lam nham, Cụ làm việc cật lực, sáng tạo không ngừng để đưa sơn mài Việt Nam lên tới tuyệt đỉnh của ngành sơn mài ở Á Đông. Thật vậy, người viết, trước ngày giải phóng, có một người bạn gái người Mỹ làm việc cho 1 hãng đấu giá lớn ở Singapore, đã cho người viết xem những cuốn sách về các hoạt động của Sotherby’s và Christie’s là hai nhà đấu giá hàng đầu trên thế giới, thì mới thấy rằng các sơn mài của Nam Dương, của Mã Lai giá bán được đến cả vài triệu đô, nhưng khi so với các tác phẩm sơn mài của Cụ Trí, thì thực là 1 vực 1 trời!

Cuộc sống của Cụ sau khi dứt bỏ được mọi dính dấp tới “Cô Chị” hôi rình, đã thực sự là một cuộc sống tuyệt vời, đáng kính trọng, đáng được xem như một gương sáng cho những ai muốn sống 1 cuộc sống an nhiên, tự tại, độc lập, tự do. Người viết rất thích những lời sau đây của LM Thiện Cẩm viết về Cụ Trí: “…Qua cuốn sách ghi lại những lời nói có vẻ không đầu, không đuôi, những câu được ghi lại giống như trong sách Luận ngữ, hay có lẽ đúng hơn, như những câu nói của một thiền sư, chúng ta thấy Cụ Nguyễn Gia Trí không phải chỉ là 1 họa sĩ danh tiếng nhưng còn là 1 đạo sĩ có thể nói không ngoa là 1 thiền sư. Vẽ tranh đối với Cụ chỉ là 1 phương tiện để đạt Đạo…”

Vì cực kỳ yêu mến và quý trọng Cụ Trí nên khi được yêu cầu dịch cuốn sách ra Anh ngữ, người viết vui vẻ nhận lời ngay, không hề nghi ngờ rằng mình sẽ phải trải qua ba năm trời gian khổ mới giữ được cho bản dịch (mà người viết làm thật kỹ càng, cẩn thận) một khuôn mặt sáng sủa dễ thương.

Trong suốt ba năm trời, tác giả cuốn sách, vì quá cầu toàn, đã mang bản dịch cuốn sách nhờ rất nhiều nhân vật đọc lại hộ và kết quả là quý vị này đã thay phiên nhau “sửa lành thành què” khiến cho bản dịch mặt mày mụn mạy lung tung, thậm chí có vị còn định đưa cả những từ “không có trong tiếng Anh” vào bản dịch nữa. Người viết kiên cường chống cự, tranh đấu và cuối cùng đã thành công khi loại bỏ được hết các mụn nhọt trên khuôn mặt dễ thương của đứa con tinh thần của mình.

Đây là bản dịch mà người viết yêu thích nhất trong gần 20 dịch phẩm của mình mà 16 dịch phẩm đã được in (15 bản Việt, Pháp ra Anh, và 1 bản Việt-Pháp văn nói về Côn Đảo).

Chính nhờ những năm chơi sách rất tích cực, đọc sách rất say mê, vừa đọc vừa học không ngưng nghỉ mà người viết đã dịch được một số tác phẩm được chấp nhận mà không cho một ngoại nhân nào xía được vào bản dịch của mình, và như vậy giữ được tính cách thuần Việt của nó; xin trân trọng giới thiệu nó với quý vị yêu sách. Một giây qua đi cũng là quá khứ, nên người viết xin được phép đưa bài này vào hồi ký chơi sách của mình để tỏ ra chơi hoài… cũng có lúc làm!

Trích Hồi ký 60 năm chơi sách, Chương VI
Vũ Anh Tuấn