Tôi không có bản chính của cuốn này, và chỉ có bản photocopy, tuy nhiên, vì thấy đây là một cuốn sách rất hay, có thể nói là một kho tư liệu, mà lại được dịch rất rõ ràng, rất trong sáng sang tiếng Pháp, nên tôi vẫn muốn giới thiệu. Lý do đơn giản là tuy ngày nay số người giỏi tiếng Pháp ở nước ta không còn bao nhiêu, nhưng vẫn còn nhiều gấp mấy chục lần những người biết chữ Hán, do đó, giới thiệu nó là một việc nên làm.

Trước khi đi vào chi tiết nội dung cuốn sách. Xin hãy được nói vài lời về người dịch là G. AUBARET. Dịch giả này là một người trong Hải Quân của Pháp, là một nhà ngoại giao và cũng là một người biết nhiều thứ tiếng (polyglotte). Ông tên là AUBARET (Louis-Gabriel-Galdéric) sinh ngày 25 tháng 5, 1825 ở Montpellier và qua đời ở Poitiers ngày 19 tháng 8, 1894. Là một Trung Úy Hải Quân, đồng thời là một nhà ngoại giao, ông đã làm Thông ngôn và tháp tùng Phái Bộ Phan Thanh Giản qua Pháp năm 1863, và đã từng làm Lãnh Sự Pháp ở Bangkok từ năm 1864 tới 1867.

Cuốn sách dịch của ông dày 360 trang và có 13 trang dẫn nhập được đánh số bằng số La Mã và được in năm 1863 tại Paris. Sách được chia làm 2 phần:

Phần I gồm 5 chương và 1 phần Phụ lục.

Phần II gồm 2 chương và cũng có một phần Phụ lục.

Phần I

Lời nói đầu gồm 13 trang đánh số La Mã từ I tới XIII.

Chương I từ trang 1 – 20: nói về việc chinh phục thành Gia Định của người Miên với các chi tiết như: – Vua Cao Miên xâm phạm lãnh thổ của Annam – Cao Miên lại bị coi là chư hầu của Đế Quốc Annam – Nội chiến ở Cao Miên vì có sự can thiệp của người Annam – Người Hoa di tản đến Gia Định sau khi nhà Minh bị diệt vong – Người Tàu chạy đến Gia Định – Tổ chức công việc buôn bán ở Biên Hòa – Việc cấm đạo Thiên Chúa – Việc chiếm Hà Tiên – Việc bổ nhiệm một quan kinh lược vv…

Chương II từ trang 28 – 38: nói về việc chinh phục Hà Tiên và chiến tranh với Xiêm La. Chương này có những sự việc đáng chú ý như: – Mạc Cửu tới Hà Tiên – Mạc Cửu chiếm Hà Tiên và được Hoàng Đế Annam cho cai quản Hà Tiên – Chiến tranh giữa Cao Miên và Đế Quốc Annam – Xiêm La đánh chiếm Hà Tiên – Quân Xiêm La bao vây Hà Tiên – Quân Xiêm La chiếm Hà Tiên và tiến tới tại Châu Đốc – Đạo quân Xiêm La bị thất trận – Quân Xiêm thua ở Nam Vang – Việc củng cố thành Saigon – Vua Xiêm Phya tan đưa đề nghị cầu hòa và bị bác bỏ – Mạc Tôn đề nghị giảng hòa và được Phya tan chấp thuận – Hà Tiên được trả về cho Mạc Tôn, con Mạc Cửu.

Chương III từ trang 39 – 67: nói về cuộc nổi dậy của nhà Tây Sơn và có hàng ngàn chi tiết về cuộc chiến giữa nhà Tây Sơn và Nguyễn Ánh cho tới khi chiếm lại được Gia Định Thành.

Chương IV từ trang 68 – 106: nói về các phong tục tập quán với rất nhiều chi tiết lý thú như nói về: – Các ông đồ – Các tôn giáo – Phù thủy – Hôn lễ – Lễ hội ngày Tết – Các trò chơi của dân chúng – Lệ hội của người Tàu – Hội làng – và cả về ngôn ngữ của người Annam – những lời chửi bới vv…

Chương V từ trang 107 -117: nói về Khí hậu và Địa dư.

Phần Phụ lục từ trang 118 tới 132 nói về Quan hệ ngoại giao gồm Cao Miên và Đế Quốc Annam.

Phần II

Chương I, từ trang 133 - 286, được chia làm 7 tiết nói về Ranh giới thành Gia Định – Ranh giới các tỉnh thành – Thành phố Biên Hòa – Thành Phan Yên (Gia Định) Định Tường – Vĩnh Long và An Giang – Hà Tiên

Chương II, từ trang 287 - 337 nói về lúa, gạo, và việc trồng trọt ở Gia Định, Biên Hòa, Vĩnh Long và An Giang được gọi chung là Vĩnh Thanh, Định Tường và Hà Tiên – chương này có nói tới tất cả các nguồn tài nguyên khác.

Phần Phụ lục của Phần Hai từ trang 339 - 351 nói về việc Cai tù và Quan lại ở Vương Quốc Annam, và tổ chức Hành chính và phân chia lãnh thổ ở Gia Định.

Đây là một cuốn sách rất hấp dẫn với hàng ngàn chi tiết lịch sử đọc thích thú như là đọc một cuốn tiểu thuyết. Đối với các nhà nghiên cứu lịch sử đây là cả một kho tài liệu, xin giới thiệu với tất cả quý vị…

Trích Hồi ký 60 năm chơi sách, chương VI

Vũ Anh Tuấn