CUỐN ĐÔNG DƯƠNG (INDOCHINE)

- MỘT CỔ THƯ ĐÃ 118 TUỔI ĐỜI (1896)

CỦA ĐẠI TÁ HENRI DE PONCHALON

Đây là một cổ thư rất quý, vì nó cung cấp khá nhiều tài liệu sử học về việc quân Pháp đánh chiếm Đà Nẵng (Tourane), trong những năm 1858 – 1860.

Tuy nhiên, trước khi giới thiệu cuốn sách, người viết muốn trình bày trước một số chi tiết cần thiết liên quan tới địa danh Đông Dương, vì đa số người Việt mình thường nghĩ là Đông Dương chỉ gồm có ba nước là Miên, Lào và nước ta. Thực ra địa danh Đông Dương chỉ một bán đảo ở Á Châu, nằm giữa Trung Hoa và Ấn Độ, gồm các nước Miến Điện, Thái Lan, Tây Mã Lai, Singapo, Cam Bốt, Lào và Việt Nam. Địa danh Đông Dương thuộc Pháp (Indochine francaise) mới là có 3 nước, và thoạt đầu vào năm 1887 chỉ có Cam Bốt và Việt Nam (Nam Kỳ, Bắc Kỳ, Trung Kỳ) và mãi tới năm 1893, bọn Pháp mới lấy thêm và sát nhập Lào vào Đông Dương thuộc Pháp, và địa danh này biến mất vào các năm 1949-1950 khi các quốc gia trên dành được Độc Lập qua nhiều Hiệp Định.

Bây giờ người viết xin được giới thiệu cuốn cổ thư quý giá này. Sách khổ 16x25cm và dày 336 trang, với một số hình vẽ minh họa và bản đồ.

Ở ngay đầu cuốn sách tác giả có vài trang viết cho các con trai của ông. Kế đó là một vài thông báo chỉ dẫn khi đọc cuốn sách, rồi tới Phần Giới Thiệu. Sau đó sách được chia làm ba Phần:

Phần 1: “Từ Pháp sang Đông Dương” gồm 5 chương

từ trang 52 - 96.

Phần 2: “Chiến dịch Đông Dương” gồm 8 chương

từ trang 97 - 243.

Phần 3:“Từ Quảng Đông về Toulon” gồm 3 chương

từ trang 244 - 320,

và cuối cùng là Phần Kết Luận.

Vì đây là một cuốn sách được viết dưới dạng Ký ức về du lịch và về các Chiến dịch mà tác giả đã tham dự và chứng kiến, phạm vi bài viết này sẽ chỉ nói về Phần 2 vì có liên quan tới Việt Nam của chúng ta.

Và sau đây là các chi tiết đáng quan tâm trong Phần 2:

Chương 1: Việc đánh chiếm Đà Nẵng (Tourane). Trong chương này tác giả kể về việc bọn Pháp đánh bom và chiếm Đà Nẵng - Việc đánh chiếm các đồn lũy ở phía Đông và phía Tây Đà Nẵng – Tác giả nói về cảnh quan “ngôi làng” Đà Nẵng vì tác giả dùng từ “village de Tourane” – Về việc san bằng cái đồn ở phía Tây – Về việc bọn Pháp đi tuần thám trên sông Đà Nẵng.

Chương 2: Việc tiến quân đánh Cam Le. Trong chương này tác giả nói về việc quân Pháp đánh chiếm một nơi mà tác giả viết là Cam Le (phải chăng là Cẩm Lệ? Người viết không biết rõ) – Về việc tàn phá ngôi làng đó – Về những tin tức nhận được từ Bắc Kỳ – Về việc tái thiết thành phố Đà Nẵng – Về việc chiếm một thành lũy tên là Don Mai (Đồn Mai chăng?) – Về việc tái chiếm cái đồn ở phía Đông – Về việc sửa soạn cho chiến dịch đánh chiếm Sài Gòn – Về những quan hệ giữa viên Thủy Sư Đô Đốc và Đức Cha Pellerin (Tên ông Đức Cha này sau được đặt cho một ngôi trường).

Chương 3: Chiến dịch đánh chiếm Sài Gòn. Trong chương này tác giả viết về các sự việc như: Khởi hành từ Đà Nẵng – Vịnh Cam Ranh – Vũng Tàu (Cap Saint-Jacques) – Đánh chiếm đồn Yentao – Tiến vào sông Sài Gòn – Vụ nổ lớn ở Cần Giờ – Quang cảnh hai bờ sông Đồng Nai – Pháp đánh chiếm liên tiếp 6 đồn lũy – Đánh bom và chiếm các thành ở phía Nam – Cảnh Saigon – Cảnh Chợ Lớn – Đánh phá và chiếm đóng thành Sài Gòn – Tác giả trở lại Đà Nẵng.

Chương 4: Trên sông Đà Nẵng. Trong chương này tác giả nói về các vụ việc như sau: Vụ tấn công cái đồn ở phía Đông – Các vị trí của quân thù (quân Việt Nam) ở hai bên bờ sông – Các khu rừng nguyên sinh – Các cuộc săn bắn – Người sung sướng nhất trần gian – Vụ thất trận ở Đồn Kỳ Hòa – Việc tái chiếm cái đồn ở phía Tây – Trận nã pháo ngày 6 tháng 5.

Chương 5: Trận đánh ngày 8 tháng 5 – Hòa Ước. Trong chương này tác giả viết về các chuyện sau đây: Trận đánh ngày 8 tháng 5 – Đánh chiếm cái đồn còn kháng cự – Đánh chiếm cái đồn “Những đụn cát nhỏ” – Các cuộc Hội Nghị để ngưng chiến -– Dịch tả và bão tố – Ý kiến của các quan Việt Nam về các Linh Mục Thừa Sai – Hết kỳ hạn ngưng chiến – Các biện pháp để sửa soạn một cuộc chiến nhỏ.

Chương 6: Các trận đánh ngày 15 tháng 9 và ngày 18 tháng 11. Trong chương này tác giả viết về các sự việc sau đây: Trận đánh ngày 15 tháng 9 – Các lính canh rất nhanh lẹ –Trung úy Boreau – Đánh chiếm đồn bên phải và đồn đỏ – Các con voi trận – Phó Đề Đốc Page – Trận đánh ngày 18 tháng 11 – Cái chết của Thiếu tá Déroulède – Đánh chiếm các đồn binh trên đường tới Huế – Việc di tản từng bước một các tiền đồn – Việc Thiếu úy Prot bị giết.

Chương 7: Di tản khỏi Đà Nẵng. Trong chương này tác giả viết về các vụ việc sau đây: Ngôi làng Kiên Chân – Đô Đốc Page đi Hồng kông – Bệnh dịch mới – Di tản khỏi làng Kiên Chân – Các quan Việt Nam vui chơi – Ngôi làng nổi – Giải giáp và di tản khỏi các đồn – Binh lính xuống tàu – Đà Nẵng trong khói lửa – Một đêm trên chiến thuyền – Các loạt đạn bắn từ chiến thuyền – Kỷ niệm chót.

Chương 8: Những ngày ở Sài Gòn. Trong chương này tác giả viết về các vụ việc sau đây: Từ Đà Nẵng tới Sài Gòn – Sài Gòn – Trang trại các thầy đồ – Thành cổ và thành mới – Khí hậu ở Nam Kỳ – Chiến thuyền Europe bị đắm – Lăng Cha Cả – Nghĩa trang ba tàu – Trại quân đồn trú ở Sài Gòn – Phong trào thương mại – Những tên Do Thái ở Viễn Đông – Tương lai của thuộc địa – Rời Sài Gòn để ra về.

Cuốn sách quả là một nguồn tài liệu tốt cho những ai quan tâm nghiên cứu lịch sử nước nhà…